Kako sprovesti istragu protiv aktuelnog šefa jedne države za zločine počinjene na teritoriji na kojoj on kontroliše i vojsku i policiju? Kako istražiti zaveru u koju su uključeni politički, policijski i vojni lideri u tri različite države? Kako poslati istražitelje da prikupe dokaze sa mesta zločina koja se nalaze u sred rata ili u državu koja odbija da ih primi? Ovi su samo neki od velikih izazova sa kojima se susrelo Tužilaštvo Međunarodnog suda u pokušaju da istraži ulogu Slobodana Miloševića u zločinima počinjenim u Bosni i Hercegovini (od 1992. do 1995. godine), Hrvatskoj (od 1991. do 1995. godine) i na Kosovu (1999. godine).
Hrvatska i Bosna i Hercegovina
Optužnica protiv Slobodana Miloševića za zločine počinjene u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini je na više načina proistekla iz istraga započetih na samom početku rada Međunarodnog suda u 1994. godini. Ove istrage su dovele do desetina optužnica protiv niže, srednje i visoko rangiranih počinitelja koji su uzeli učešća u, po mišljenju Tužilaštva, Miloševićevom planu da protera nesrbe sa teritorija koje su proglašene srpskim. To je postao materijal uz pomoć kojeg je Tužilaštvo podiglo optužnicu protiv Slobodana Miloševića za zločine počinjene u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.
Strategija
Prvi Tužilac Međunarodnog suda, Richard Goldstone, je usvojio takozvanu piramidalnu strategiju istrage učešća visoko pozicioniranih počinilaca: Tužilaštvo bi istraživalo same zločine na terenu, identifikovalo direktne izvršioce, istražilo lokalne vođe kojima su oni bili podređeni, nakon toga opštinske i regionalne vođe i dalje do onih na najvišim funkcijama. Ukoliko Tužilaštvo ne bi moglo da dokaže da su se zločini desili na terenu, zaključeno je da ne bi bilo ničega za šta bi se najviši funkcioneri mogli teretiti.
Kada su službenici Tužilaštva započeli svoj rad početkom 1994. godine, susreli su se sa izazovom istrage ogromnog broja zločina u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, koje su počinile sve strane u sukobima. Rat u Bosni je još uvek trajao i istražitelji Međunarodnog suda nisu imali pristup mestima zločina.
Budžet i sredstva na raspolaganju Tužilaštva su ovaj poduhvat učinili dvostruko obeshrabrujućim. Tužilaštvo je zauzimalo svega nekoliko prostorija zgrade koja će kasnije postati sedište MKSJ-a u Hagu. Bilo je jedva dovoljno stolova i stolica za smeštaj prve grupe osoblja Tužilaštva koja je brojala oko 30 tužilaca, istražitelja i pomoćnog osoblja.
Tužilaštvo je započelo istragu zločina počinjenih u opštini Prijedor u severozapadnoj Bosni, tokom rata mestu zloglasnih logora, Omarske, Keraterma i Trnopolja. Tužilaštvo je nasledilo veliku količinu informacija u vezi sa Prijedorom od Komisije eksperata, tela Ujedinjenih nacija koje je prethodilo uspostavljanju Međunarodnog suda. Tužilaštvo je našlo svoje prve svedoke uz pomoć materijala Komisije eksperata.
Istražitelji Međunarodnog suda su obišli svet razgovarajući sa preživelim svedocima zločina počinjenih u Prijedoru. Na primer, iako su neki od preživelih iz Omarske još uvek bili u Bosni i Hercegovini, veći broj njih bio je u raznim državama širom Evrope, pa čak i u Severnoj Americi ili Maleziji. Na osnovu ovih razgovora, Međunarodni sud je podigao optužnice protiv oko 30 osumnjičenih za zločine počinjene u Omarskoj i Keratermu, od upravnika logora do čuvara ili onih koji su samo posećivali logor da bi premlaćivali i ubijali zatočenike. Tužilaštvo je time položilo kamen temeljac piramide koja će kasnije dovesti do Slobodana Miloševića.
Tokom sledećih meseci, istragama brojnih mesta duž ili u blizini istočne i severoistočne granice Bosne i Hercegovine, između ostalih Vlasenice, Zvornika, Bijeljine, Bosanskog Šamca, Višegrada, Foče i Brčkog, Tužilaštvo je postavilo dalje oslonce za gradnju ove piramide. Takođe je proširilo istrage u severozapadnoj Bosni i Hercegovini, uključujući Ključ, Sanski Most, Bosanski Novi, Banja Luku i Kotor Varoš.
Osim što su dovele do podizanja većeg broja optužnica protiv neposrednih izvršilaca, ove istrage su počele da vode Tužilaštvo uz ovu piramidu. Na primer, u Prijedoru je Tužilaštvo podiglo optužnice protiv opštinskih rukovodilaca Milana Kovačevića, Sime Drljače i Milomira Stakića, kao i protiv regionalnih rukovodilaca Radoslava Brđanina, Momira Talića i Stojana Župljanina.
Tokom 1995. godine Međunarodni sud je po prvi put podigao optužnice protiv najužeg rukovodstva bosanskih Srba, predsednika Radovana Karadžića i komandanta Glavnog štaba Ratka Mladića za zločine počinjene širom područja obuhvaćenih istragama u Bosni i Hercegovini. Usledile su optužnice protiv drugih članova rukovodstva bosanskih Srba su usledile, protiv Momčila Krajišnika i Biljane Plavšić. Svi oni su kasnije okvalifikovani kao saizvršioci Slobodana Miloševića uz zločinima počinjenim u Bosni i Hercegovini.
Osim što je pratilo Miloševićev trag kroz rukovodstvo bosanskih Srba, Tužilaštvo je pronašlo još jedan put koji vodi do vrha ove piramide. Istrage pojedinih neposrednih izvršilaca zločina, ponajpre vođa paravojnih jedinica Željka Ražnatovića “Arkana” i Milana Lukića su pokazale da su oni imali direktne veze sa Službom državne bezbednosti Srbije koja je deo Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije. Dalje istrage su otkrile da je Slobodan Milošević imao faktičku kontrolu nad Ministarstvom unutrašnjih poslova i Službom državne bezbednosti.
Tužilaštvo je primenilo sličnu strategiju i u slučaju Hrvatske, istažujući zločine počinjene u Vukovaru na istoku Hrvatske, u Dubrovniku na primorju i u većem broju manjih mesta duž istočne granice Hrvatske, u oblasti poznatoj kao Krajina. Za razliku od istraga u Bosni i Hercegovini, na osnovu kojih su podignute brojne optužnice protiv neposrednih počinilaca, Međunarodni sud je za zločine počinjene protiv nesrba u Hrvatskoj podigao optužnice protiv lica bližih samom vrhu piramide. Međunarodni sud je podigao optužnice protiv oficira Jugoslovenske narodne armije (JNA), lokalnog rukovodstva Srba u Hrvatskoj, a kasnije i protiv zvaničnika Republike Srbije bliskih Slobodanu Miloševiću.
Mesta zločina
U Hrvatskoj je do vremena kada je Međunarodni sud počeo sa radom 1994. godine sukob bio manjeg intenziteta nego u Bosni i Hercegovini, sa većinom stabilnim linijama fronta i ograničenim borbenim dejstvima. Pa ipak, istraga ovih mesta zločina, poput masovne grobnice sa posmrtnim ostacima više od 200 Hrvata na Poljoprivrednom dobru Ovčara kraj Vukovara predstavljala je ozbiljan izazov.
Sa potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma u novembru 1995. godine rat u Bosni se suštinski završio i Tužilaštvo Međunarodnog suda je uvidelo da ima priliku da mu se omogući pristup mestima zločina koja su svedoci prethodno opisali. Međutim, iako borbe nisu više vođene, Tužilaštvo se susrelo sa ozbiljnim izazovima u istražnim radnjama na terenu jer su mnogi zvaničnici bosanskih Srba koji su bili predmet istrage Tužilaštva o njihovom učešću u zločinima, nastavili da obavljaju funkcije vlasti i namerno ometali Međunarodni sud.
Prvo mesto zločina u Bosni i Hercegovini koje je istražilo Tužilaštvo je bio Prijedor u februaru 1996. godine, skoro četiri godine nakon što su zločini počinjeni. Istražitelji Međunarodnog suda su planirali posete bivšim logorima Omarska, Keraterm i Trnopolje, kao i selima u ovoj opštini poput Kozarca i Hambarina, koje su svedoci opisali u svojim izjavama kao mesta ubistava, uništavanja kuća i džamija i deportacija. Pre početka istraga na samom terenu, istražitelji Međunarodnog suda su obavestili tadašnjeg načelnika policije u Prijedoru, Simu Drljaču da će biti aktivni na njegovom području.
Tužilaštvo tada još uvek nije bilo podiglo optužnicu protiv Drljače ali je on bio pod istragom. On je saopštio istražiteljima Međunarodnog suda da im je potrebna dozvola Radovana Karadžića, koji je još uvek bio predsednik Republike Srpske i već optužen za ratne zločine pred MKSJ. Istražitelji međunarodnog suda su saopštili Drljači da Dejtonski mirovni sporazum omogućava slobodu kretanja. Oko 200 vojnika iz Snaga za sprovođenje mira (IFOR) pod vođstvom NATO je bilo prisutno sa osobljem Međunarodnog suda da bi potkrepilo ovaj njihov stav. Drljača nije imao drugog izbora i morao je da popusti (on je ubijen oko godinu dana kasnije tokom operacije njegovog hapšenja). IFOR koji je kasnije preimenovan u Stabilizacione snage (SFOR) je pružao bezbednost istražiteljima Međunarodnog suda tokom velikog broja operacija narednih godina.
Kada su istražitelji MKSJ započeli svoje istrage u Prijedoru bili su duboko uznemireni stepenom uništenja koje su videli. Na delu opštine pod imenom Brdo svaka kuća je bila potpuno uništena. U Kozarcu su pronašli ostatke zgrada, uključujući i džamiju koje su bile obeležene prekriženim krugovima. Istrage su pokazale da je ovo bio znak da je zgrada u vlasništvu Muslimana i da treba da bude uništena. Pravoslavna crkva, iako okružena zgradama koje su u potpunosti uništene nije pretrpela nikakva oštećenja. Gde god da su istražitelji Međunarodnog suda bili na teritoriji opštine Prijedor tokom 16 dana koliko su proveli na prvoj istrazi ovog područja, zatekli su potpuno identična razaranja u svim mestima u kojima su živeli Muslimani ili bosanski Hrvati.
Kada su istražitelji po prvi put ušli u bivši logor Omarska, zatekli su ga u užasnom stanju, prljavog i sa začepljenim i preplavljenim kanalizacionim odvodima. U potrazi za dokazima ubistava koja su tu počinjena četiri godine ranije, istražitelji Međunarodnog suda su na zidovima i podovima obavili luminol test. Testovi su otkrili tragove krvi, iako su oni bili očišćeni, tako što su ih obasjali. Jedan istražitelj Međunarodnog suda je izjavio da zidovi jednog objekta u kojem su se desila brojna ubistva, poznatom pod nazivom “bela kuća”, sardžali toliko tragova krvi da je “sijala kao novogodišnja jelka”.
U bivšem logoru Keraterm, isti testovi su izvršeni na jednom objektu u kojem je 150 do 200 ljudi ubijeno tokom događaja poznatog pod nazivom "masakr u sobi broj tri". Luminol test je pokazao da je na podu bilo toliko krvi da je trag bio toliko jasan da su istražitelji mogli videti koja vrsta patika ga je ostavila.
Istrage poput onih u Prijedoru su izvršene na stotinama mesta širom Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Najveće mesto zločina pod istragom Međunarodnog suda je bio je masakr otprilike 8000 muškaraca i dečaka bosanskih Muslimana koji se desio nakon pada Srebrenice. Istražitelji Međunarodnog suda su svoje prve istrage tamo obavili tokom marta 1996. godine.
Kao i u Prijedoru, atmosfera u kojoj su istražitelji obavljali svoj posao bila je napeta. Oficiri vojske bosanskih Srba (VRS) pod istragom i dalje su obavljali svoje funkcije a Drinski korpus VRS koji je bio najviše odgovoran za masakr je imao štab u Vlasenici, području gde su istražitelji MKSJ trebali da rade. Kao i u drugim istragama Međunarodnog suda u Bosni i Hercegovini, snage IFOR su pratile istržitelje tokom njihovog rada a osoblje Međunarodnog suda je bilo smešteno u šatoru u IFOR-ovoj bazi u Vlasenici.
Istražitelji Međunarodnog suda su došli na ovo područje da bi istražili mesta zatočenja i pogubljenja naznačena u izjavama koje su svedoci dali Tužilaštvu. Pronašli su ostatke ljudskih tela uključujući i one zakopane sa strane seoskog puta, čaure granata i lične predmete žrtava. Na smetlištu u blizini škole u Grbavcima, ranijem zatočeničkom objektu u blizini Orahovca na severnom delu opštine, istražitelji su pronašli nekorištene zavoje, pletene vunene čarape, vunene beretke ("francuzice") tipične za muškarce Muslimane i štapove.
Istražitelji MKSJ su takođe obišli poljanu u selu Sandići na putu između Bratunca i Konjević Polja. Muškarci bosanski Muslimani su se skrivali na brdu iznad ove poljane 11. jula 1995. godine kada su ih snage VRS, nakon što su ukrale vozila Ujedinjenih nacija, pozvale na predaju obećavajući da će ih tretirati u skladu sa Ženevskom konvencijom. Tokom istraga sprovedenih u martu 1996. godine, gledajući iznad same poljane, istražitelji MKSJ su mogli da rekonstruišu tačan put kojim su ovi bosanski Muslimani prošli kada su odlučili da se predaju. Bio je označen ličnim predmetima koje su ostavili za sobom kao kaleidoskop različitih boja koji se spušta niz brdo. Na samoj poljani, žrtve bosanski Muslimani su zadržani pre nego što su prebačeni u logore i mesta pogubljenja. Istražitelji su pronašli predmete poput ličnih karti i kutija cigareta. U jednoj beloj kući sa druge strane puta istražitelji su pronašli lokvice krvi od pogubljenja.
Sledećih nekoliko godina, od aprila do oktobra, Međunarodni sud je vršio ekshumacije na području Srebrenice. Kroz detaljne izjave svedoka, uključujući i nekoliko preživelih i svedoka sa povlaštenim pristupom informacijama (insajdera), te kroz snimke američkih satelita koji su pokazivali velika područja sveže iskopane zemlje onih dana kada su se pogubljenja dešavala, Međunarodni sud je ustanovio više lokacija za koje je postojala sumnja da sadrže masovne grobnice.
Međunarodni sud je imao odeljenje za ekshumacije sa sopstvenim budžetom i unajmio je veliki broj profesionalaca i pomoćnog osoblja da urade užasan posao iskopavanja dokaza serije masakara koje će sudije Međunarodnog suda kasnije proglasiti genocidom. Ovaj tim za ekshumacije sastojao se od različitog osoblja uključujući, između ostalih: timove sa psima tragačima koji su pretraživali teren zbog mina, arheologe i forenzičke antropologe koji su pregledali grobnice da bi rekonstruisali poslednje minute života žrtava, patologe koji su vršili autopsije da bi utvrdili uzrok smrti, vozače za transport tela sa mesta grobnice do mrtvačnice gde su autopsije vršene i perače odeće koji su uklanjali tkanine sa tela u raspadu i prali ih.
Dokumenti
Kada je Tužilaštvo Međunarodnog suda započelo sa radom 1994. godine postojala je svest da je im je položaj različit u odnosu na njihove prethodnike sa Nirnberškog suda koji je sudio za zločine nacista nakon Drugog svetskog rata. Dok su tužioci Nirnberškog suda započeli svoje istrage sa arhivama punim dokumentacije u kojoj je pedantno zabeleženo kako je nacistički režim sproveo svoj zločinački plan, tokom prvih dana Međunarodnog suda Tužilaštvo je na raspolaganju imalo samo dokumente iz javnih izvora poput jugoslovenskog zakonodavstva i novinskih članaka.
Tužilaštvo Međunarodnog suda je znalo da im je potrebna dokumentacija da bi se pronašli dokazi umešanosti Slobodana Miloševića ili njegovih visoko rangiranih saizvršilaca u zločine na terenu. U decembru 1997. godine Tužilaštvo je od sudije Međunarodnog suda dobilo nalog za pretres različitih objekata u Prijedoru, uključujući zgradu skupštine opštine, policijske stanice i odbora Srpske demokratske stranke i zaplenu dokumentacije.
Saradnja sa NATO snagama u Bosni i Hercegovini je još jednom bila ključna za uspeh misije Međunarodnog suda. SFOR je pratio istažitelje MKSJ kada su otišli da uruče nalog za pretres načelniku policije u Prijedoru. Iako je Simo Drljača bio smenjen, atmosfera tokom ovog sastanka sa novim načelnikom je bila napeta. Isrovremeno kada je MKSJ predao nalog u Prijedoru, SFOR ga je uručio predsednici Republike Srpske, Biljani Plavšić, koja u to vreme još nije bila optužena pred Međunarodnim sudom. Plavšićeva je telefonom kontaktirala sa načelnikom policije u Prijedoru dok su istražitelji Međunarodnog suda bili u kancelariji sa njim. Nakon ovog telefonskog razgovora misija Tužilaštva nastavljena je bez smetnji.
Međunarodni sud je na ovakav način obavio više misija pretresa i zaplene. Naknadne misije su sprovedene uz pristanak lokalnih vlasti. Tokom godina, Tužilaštvo Međunarodnog suda je zaplenilo dokumente raznih korpusa VRS, kao i njenog glavnog štaba, policijskih stanica bosanskih Srba, opštinskih kancelarija, odbora Srpske demokratske stranke i drugih objekata.
Korisna dokumenta za predmet protiv Slobodana Miloševića i njegovih saizvršilaca među članovima rukovodstva hrvatskih i bosanskih Srba takođe su došla iz misija pretresa i zaplene hrvatskih i muslimanskih objekata. Na primer, presretnuti telefonski razgovori između članova rukovodstva bosanskih Srba i Slobodana Miloševića došli su od Armije Bosne i Hercegovine pod muslimaskom dominacijom, čiji su operateri snimali radio komunikacije tokom čitavog rata. Iako su učesnici ovih razgovora često govorili u šiframa, uglavnom su bili prilično nemarni. Operateri Armije Bosne i Hercegovine, pod dominacijom Muslimana, i kasnije istražitelji Međunarodnog suda su uspeli da utvrde ko je i o čemu govorio. MKSJ je sakupio nekoliko hiljada presretnutih razgovora, a veliki broj njih je pomogao uspostavljanju veze između Slobodana Miloševića i zločina.
Nakon što je Slobodan Milošević zbačen sa vlasti u oktobru 2000. godine istražitelji Međunarodnog suda su usresredili svoja nastojanja ka dobijanju dokumentacije iz Beograda. Tužilaštvo MKSJ je srpskim vlastima slalo zvanične zahteve za dokumente u vezi sa istragom u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu. Vlasti su udovoljile većem broju zahteva ali mnogi drugi su postali predmet sudskih sporova pred Pretresnim većem i sudskih naloga.
Svedoci
Međunarodni sud je obavio razgovore sa više stotina svedoka zločina počinjenih u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini kao deo napora da se postavi baza piramide za optužnice protiv vođa na najvišem nivou vlasti. Mnogi od njih su svedočili u drugim postupcima tokom prethodnih godina. Veći broj njih je bio spreman da ponovo izađe pred Međunarodni sud i svedoči protiv Slobodana Miloševića.
Istražitelji MKSJ su takođe kontaktirali i razgovarali sa desetinama svedoka koji su kasnije svedočili o komandnom lancu koji je vodio do Slobodana Miloševića. Za one od njih koji su bili vojna lica, policijski ili politički funkcioneri, Međunarodni sud je morao da zahteva od vlasti Srbije i Crne Gore da ih oslobodi obaveza čuvanja državnih, vojnih i drugih tajni. Nakon što je Slobodan Milošević svrgnut sa vlasti drugi svedoci sa informacijama o Miloševićevoj ulozi u činjenju zločina su uspostavili kontakt sa Tužilaštvom i govorili o onome što znaju.
Sklapanje svega zajedno
Istražitelji, tužioci, analitičari i referenti za predmete su pažljivo pregledali dokaze o zločinima počinjenim u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini akumuliranih proteklih godina u posedu Međunarodnog suda. Sklapajući sve to zajedno, sazidali su piramidu koju je strategija Richarda Goldstonea predvidela da će voditi pravo do Slobodana Miloševića.
Tužilaštvo je prvo telo koje je vodilo istragu protiv aktuelnog šefa neke države istovremeno dok su zločini činjeni. Tužilac Louise Arbour je brzo reagovala na izveštaje o masovnim zločinima počinjenim na Kosovu u martu 1999. godine tokom sukoba između Jugoslovenskih snaga i Oslobodilačke vojske Kosova na tlu i snaga NATO koje su bombardovale iz vazduha. Za razliku od 1994. godine kada je Međunarodni sud tek započeo sa radom, 1999. godine MKSJ je imao osoblje, finansijska sredstva i iskustvo da bude u stanju da odgovori na ove zločine istovremeno dok su oni činjeni. Tužilac Arbour je poslala nekoliko istražnih timova u Bivšu Jugoslovensku Republiku Makedoniju (BJRM) i Albaniju, da zabeleže izjave ogromnog broja izbeglica, kosovskih Albanaca koji su bežali sa Kosova.
Nakon što su NATO snage ušle na Kosovo u junu 1999. godine, ovo područje je postalo jedno od najvećih mesta uviđaja zločina u novijoj istoriji. Timovi stručnjaka za sudsku medicinu iz desetak zemalja su detaljno pregledali na hiljade tela sa više stotina lokacija na kojima su srpske snage počinile ubistva kosovskih Albanaca.
Počeci
Tužilaštvo se susrelo sa prvim izazovima kada je započelo istrage zločina počinjenih na Kosovu u jesen 1998. godine. Savezna Republika Jugoslavija je u više navrata odbila da istražiteljima Međunarodnog suda izda vize i zabranila im je pristup tom području. Jugoslovenske vlasti su tvrdile da Međunarodni sud nema nadležnost da sprovodi istrage na Kosovu jer je sukob bio po prirodi unutrašnji i protiv terorista.
Kada je tužilac Louise Arbour 18. januara 1999. godine pokušala da uđe na Kosovo da bi istražila ubistvo 45 kosovskih Albanaca u selu Račak, Jugoslovenske vlasti su još jednom odbile da joj dozvole pristup. Tužilac Arbour je, rešena da istraži ovaj događaj, izjavila je da ostavlja tim istažitelja u regionu da sakupe podatke i dokaze. Nedelju dana kasnije jugoslovenske vlasti su dozvolile timu stručnjaka za sudsku medicinu iz Finske da izvrši autopsije žrtava iz Račka, zajedno sa timovima iz Jugoslavije i Belorusije. Nalazi finskog tima da su žrtve bile nenaoružane su kasnije uvršteno u dokazni materijal protiv Slobodana Miloševića.
Istovremeni odgovor
Nakon što su srpske snage 23. marta 1999. godine masovno raspoređene na Kosovu i započele kampanju progona kosovskog albanskog stanovništva, Tužilaštvo je ubrzo poslalo timove istražitelja u region da bi uzeli izjave od izbeglica. Na stotine hiljada izbeglica kosovskih Albanaca je prebeglo sa Kosova u izbegličke centre u susednim BJRM i Albaniji.
Istražitelji MKSJ su razgovarali sa mnoštvom svedoka uzeli više od hiljadu izjava u periodu od svega nekoliko meseci. U tome su im veliku pomoć pružile nevladine organizacije i Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS), čiji ja Verifikaciona misija na Kosovu evakuisana neposredno pred početak kampanje bombardovana NATO avijacije, a čije osoblje je još uvek bilo u regionu i sakupljalo informacije od izbeglica.
Tužioci su u ovim izjavama našli obrazac načina na koji su zločini počinjeni širom Kosova. Izbeglice su istražiteljima Međunarodnog suda izjavile da su jedinice Vojske Jugoslavije granatirale sela nastanjena kosovskim Albancima pre nego što bi ušle srpske policijske i paravojne jedinice i proterale stanovnike ili ih ubijale i zlostavljale. Mnogi su izjavili kako su jugoslovenske i srpske oružane snage zaplenile i uništile njihove isprave, otele novac i nakit pre nego što su ih proterale preko granica Kosova. Drugi su izjavili kako su jugoslovenske i srpske snage ubile članove njihovih porodica.
Timovi analitičara su istovremeno u Hagu pomno proučavali jugoslovensko zakonodavstvo, izveštaje sredstava javnog informisanja, dokumente, presretnute razgovore i druge izvore da bi utvrdili kome su jugoslovenska vojska, MUP Srbije i paravojne jedinice, koji su činili zločine na terenu, bili odgovorni. Otkrili su da je trag vodio do Slobodana Miloševića i četvorice najviših političkih, policijskih i vojnih funkcionera Jugoslavije i Srbije: tadašnjeg predsednika Srbije Milana Milutinovića, zamenika premijera Jugoslavije Nikole Šainovića, načelnika štaba Vojske Jugoslavije Dragoljuba Ojdanića i ministra unutrašnjih poslova Srbije Vlajka Stojiljkovića.
Kroz izjave svedoka, analize političkih, policijskih i vojnih redosleda potčinjavanja i podataka dobijenih od vlada i nevladinih organizacija, Tužilaštvo je došlo do informacije da je oko 740 000 kosovskih Albanaca proterano preko granica Kosova ili interno raseljeno i da je istovremeno više stotina njih ubijeno (kasnije je broj ubijenih narastao na nekoliko hiljada). Dana 24. maja 1999. godine, dok su sukobljene strane na Kosovu još uvek bile u žestokom sukobu, jedan od sudija Međunarodnog suda je potvrdio optužnicu protiv Slobodana Miloševića i četvorice saoptuženika.
Ogromno mesto zločina
Kada su jugoslovenske vlasti 12. juna 1999. godine potpisale mirovni sporazum i snage NATO-a ušle i preuzele kontrolu nad Kosovom, MKSJ je imao pristup jednom od najvećih mesta zločina u novijoj istoriji. Istražitelji Međunarodnog suda su ušli na Kosovo nedelju dana kasnije odmah nakon NATO snaga.
Međunarodni sud je među svojim osobljem imao samo dva istražitelja patologa, što očigledno nije bilo dovoljno za istrage stotina lokacija gde su, kako se tvrdi, ubistva počinjena. Tužilaštvo je poslalo pisma svakoj od država članica Ujedinjenih nacija zahtevajući da pošalju timove stručnjaka za sudsku medicinu. Desetak članica Ujedinjenih nacija i Švajcarska su odgovorile potvrdno, poslavši ukupno oko 300 stručnjaka za sudsku medicinu uključujući forenzičke patologe, stručnjake za eksplozive i balistiku i specijaliste za audiovizuelna snimanja, fotografiju i mapiranje.
Pre nego što su timovi stručnjaka za sudsku medicinu mogli da započnu sa radom na sumornom zadatku prikupljanja dokaza sa mesta pogubljenja, Međunarodni sud je prvo trebao da otkrije gde se ona nalaze. Istražitelji MKSJ su imali informacije iz izjava svedoka koje je Tužilaštvo uzelo od preživelih svedoka u Albaniji i BJRM. Satelitski snimci su takođe bili od pomoći istražiteljima da pronađu navodna mesta pogubljenja. Kada su došli na Kosovo, predstavnici Međunarodnog suda su svakodnevno od stanovnika Kosova, NATO snaga, raznih agencija Ujedinjenih nacija i novinara dobiljali nove izveštaje o mestima zločina.
Istražitelji su se rasporedili širom Kosova da bi izvršili preliminarne procene pre slanja stručnih timova za sudsku medicinu. Ukoliko bi, na primer, videli sveže raskopano tlo, čaure granata ili delove tela na nekom mestu, znali bi da su na mestima koja su tražili. Pre nego što bi pozvali stručni tim za sudsku medicinu, NATO snage su čistile mesto od mina i bombi da bi ekshumacije bile bezbedne. NATO snage su takođe obezbeđivale mesta koja istražitelji Međunarodnog suda i timovi za sudsku medicinu nisu bili u mogućnosti da posete odmah.
Kao i u istrazi ubistava u nacionalnim pravnim sistemima, timovi stručnjaka za sudsku medicinu su dokumentovali i fotografisali mesta zločina, prikupljali i pohranjivali dokaze poput odeće i praznih čaura i vršili autopsije nad žrtvama da bi rekonstruisali poslednje njihovih života. Timovi sudskih veštaka su utvrdili da je glavni uzrok smrti većine žrtava ranjavanje iz vatrenog oružja dok je kod nekih smrt nastupila od udaraca tupim predmetima. Žrtve su bile oba pola, od dve do 94 godine starosti.
Neki timovi stručnjaka za sudsku medicinu su poslati na lokacije gde su tela nakon ubistva zakopana a drugi na mesta gde su spaljena ili bačena u bunare. U mnogim slučajevima forenzička istraga je potvrdila da su ubistva počinjena. Na drugim mestima, istrage nisu pokazale nikakve rezultate, kao u rudniku olova i cinka Trepča u severnom delu Kosova.
Neki timovi sudskih veštaka su takođe pronašli dokaze naknadne aktivnosti na nekim grobnicama, kao u jednom slučaju kada su istražitelji pronašli sveže iskopanu zemlju ali bez tela. Kasnije su istražitelji Međunarodnog suda saznali za tajne masovne grobnice u Srbiji, u koje su optuženi i njegovi saučesnici organizovali prebacivanje tela kosovskih Albanaca da bi sakrili dokaze od međunarodnih istražitelja. Nekoliko zaposlenih u Ministarstvu unutrašnjih poslova Srbije je svedočilo o hladnjači nađenoj u Dunavu u istočnoj Srbiji (videti dokaze Tužilaštva za Kosovo) i o ekshumacijama oko 800 tela koja su premeštena. Ovakvi dokazi su bili od velike važnosti za Tužilaštvo jer su jasno pokazali da su počinioci prekršili zakon.
Porodice žrtava su često bile uključene u proces istrage mesta zločina. Davale su dozvolu Međunarodnom sudu da ekshumiraju ostatke ubijenih članova porodice, bili su prisutni tokom samih ekshumacija, identifikovali ih i čak pomogli da se oni ponovo sahrane. Na primer, jedan devedesetogodišnjak dao je Međunarodnom sudu dozvolu za ekshumaciju svog 86-godišnjeg brata. Nakon toga je pomogao da se on ponovo sahrani i uzeo grablje da poravna grobno mesto.
Od kraja juna do 1. oktobra 1999. godine kada su ekshumacije prekinute zbog vremenskih uslova, timovi stručnjaka za sudsku medicinu koji su radili za Međunarodni sud pronašli su 2.108 tela na 195 mesta širom Kosova. Naredne godine, od aprila do oktobra 2000. timovi stručnjaka za sudsku medicinu su istražili još 325 mesta i ekshumirali 1577 tela i u još 258 slučajeva delove tela. Dokazi prikupljeni putem ovih ekshumacija potvrdili su tvrdnje svedoka i pokazali obrazac ubistava počinjenih od strane jugoslovenskih i srpskih snaga.
Osim što je pokazao da su ove snage na Kosovu činile zločine, istrage Međunarodnog suda su takođe trebale da dokažu da su one povezane sa Slobodanom Miloševićem i njegovim saučesnicima na visokim pozicijama. Javno dostupno jugoslovensko zakonodavstvo i izveštaji sredstava javnog informisanja su doveli do ključnih dokaza o komandnom lancu.
Kada su NATO snage ušle na Kosovo, još jedan značajan izvor dokumentacije postao je dostupan istražiteljima Međunarodnog suda. MKSJ je pronašao na stotine dokumenata koji su pomogli Tužilaštvu da izvede dokaze pred sudom da su zločine počinile snage potčinjene Slobodanu Miloševiću i njegovim saoptuženicima. Međutim, istražitelji Međunarodnog suda su takođe našli dokaze da je ogroman broj dokumenata uništen.
Ubrzo nakon izbora nakon kojih je Slobodan Milošević izgubio vlast, Tužilaštvu je omogućeno da ponovo otvori svoju kancelariju u Beogradu, koja je bila zatvorena tokom sukoba na Kosovu. Tužilaštvo je sada imalo platformu sa koje je moglo da dalje razvija svoje istrage. Istražitelji Međunarodnog suda su nadzirali ekshumacije masovnih grobnica sa telima kosovskih Albanaca koje su srpske vlasti sprovele u Batajnici, predgrađu Beograda i u Petrovom Selu u istočnoj Srbiji. Istražitelji Međunarodnog suda su takođe koristili beogradsku kancelariju za rad na istragama komandnog lanca koji je vodio do Miloševića za zločine počinjene u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu.
Međunarodni napor bez presedana
Istraga protiv Slobodana Miloševića je bila bez presedana po svom obimu, prirodi i međunarodnoj ekspertizi koja je primenjena u ovom poslu. Tokom godina, na desetine tužilaca, istražitelja, analitičara, referenata za predmete, prevodilačkog i pomoćnog osoblja iz velikog broja zemalja je radilo na istrazi Slobodana Miloševića za zločine počinjene u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu. Bez obzira da li su slušali dirljive iskaze žrtava o onome šta su pretrpeli, iskopavali tela žrtava iz masovnih grobnica, iščitavali dokumentaciju, mukotrpno organizovali ogromnu količinu dokaza ili ih izvodili pred sudijama, osoblje Tužilaštva je radilo na tome da dokazi zločina Slobodana Miloševića budu objavljeni javnosti. Njihovi napori su proizveli 932 dokazna predmeta i 295 izjave svedoka, od koji je velika većina javno dostupna.
Povratak na stranicu o suđenju Slobodanu Miloševiću