|
Hag,
26. februar 2001.
JL/P.I.S./567-t
PRESUDA
PRETRESNOG VIJEĆA III U PREDMETU KORDIĆ I ČERKEZ
DARIO
KORDIĆ OSUĐEN NA 25 GODINA ZATVORA
MARIO
ČERKEZ OSUĐEN NA 15 GODINA ZATVORA
Ustanovljeno
miješanje Hrvatske u oružani sukob u srednjoj Bosni
Napadi
HVO-s "su izvedeni prema zajedničkoj zamisli ili planu koje
je vodstvo bosanskih Hrvata stvorilo i sprovelo u svrhu etničkog
čišćenja Muslimana u (lašvanskoj) dolini"
Dario
Kordić "je bio regionalni vođa i zdušno se uključio
u zajednički plan progona, planirajući, pripremajući i
naređujući one dijelove kampanje koji su spadali u njegovu
sferu uticaja"
Mario
Čerkez je "kao zapovjednik Viteške brigade, učestvovao
u napadima na Vitez, Stari Vitez i Večerisku
i nije preduzeo neophodne
mjere da te napade spriječi, i nije kaznio one koji su bili za njih
odgovorni"
Ova
rasprava se održava da bi Pretresno vijeće izreklo svoju presudu.
Ovo je peti predmet pred Međunarodnim krivičnim sudom koji se
odnosi na događaje u dolini Lašve 1992. i 1993. godine, ali prvi u
kojem se sudi nekom političaru na visokom položaju.
Kontekst
predmeta je sukob između bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata koji
se tih godina odigravao u srednjoj Bosni. Oba optuženika imala su istaknutu
ulogu u tom sukobu. Dario Kordić je bio političar o kojem se
govorilo kao o najvažnijem političaru u tom području. Mario Čerkez
je bio vojnik, zapovjednik brigade u oružanim snagama bosanskih Hrvata.
Optužbe kojima se terete odnose se na događaje koji su se zbili u
toku tog sukoba.
Optužnica
sadrži 44 tačke, u kojima se dvojica optuženih terete za osam teških
povreda Ženevskih konvencija, deset kršenja zakona i običaja ratovanja
i četiri zločina protiv čovječnosti. U prve dvije tačke
optuženi se terete za progon, što predstavlja zločin protiv čovječnosti.
U ostalim tačkama terete se za djela koja se odnose na ubistva, nečovječno
postupanje, pritvaranje i razaranje. U optužnici se navodi da su optuženi
učestvovali u široko rasprostranjenoj ili sistematskoj kampanji progona
bosanskih Muslimana u toj regiji, koja je kulminirala u seriji napada,
u trajanju od više od dvije godine, na gradove i sela u dolini Lašve i
okolini. Mnogi su civili Muslimani poginuli, bili teško ranjeni, ili zatočeni.
U međuvremenu su se palile njihove kuće, uništavali njihovi gradovi,
sela i vjerski objekti, te pljačkala njihova imovina.
Odbrana
obojice optuženih sastoji se u potpunom negiranju tvrdnji optužbe. Ne
samo što se osporava odgovornost optuženih za zločine za koje se terete,
nego se postavlja i pitanje jesu li ti zločini uopšte počinjeni.
Pretresno vijeće je zbog toga moralo utvrditi da li su ti zločini
počinjeni, i, ako jesu počinjeni, da li su optuženi krivi za zločine
za koje se terete.
Rezultat
je bio krajnje dug postupak suđenja, koje je trajalo 20 mjeseci, i
u kojem je pred sud iznesen veliki broj dokaza. Ukupno je svjedočio
241 svjedok, a predočeno je 4.500 dokaznih predmeta. Transkript ima
28.000 strana.
Ovo
što slijedi je sažetak pismene presude, koji nije njezin sastavni dio.
Sama presuda moći će se dobiti danas.
Najprije
nekoliko pravnih pitanja. Pretresno vijeće nalazi da je u predmetno
vrijeme u srednjoj Bosni postojalo opšte stanje oružanog sukoba. Nadalje,
vijeće zaključuje da postoji jasna veza između tog sukoba
i zločina koji se navode u optužnici. Pretresno vijeće nalazi
da je taj sukob, zbog intervencije Republike Hrvatske, bio međunarodni
sukob.
Pretresno
vijeće takođe nalazi da progon može uključivati i postupanje
koje se ne navodi izričito kao zločin protiv čovječnosti
u članu 5 Statuta Međunarodnog suda. Međutim, to mora biti
postupanje koje se po težini može usporediti s ostalim zločinima navedenim
u tom članu. U ovom slučaju, Pretresno vijeće smatra da dva
krivična djela za koja se terete optuženi nemaju tu težinu - progon
u formi podsticanja i širenja mržnje kroz propagandu ili na neki drugi
način, te progon u sferi zapošljavanja.
Okrenimo
se sada činjenicama. Dio povijesti koji nas zanima počinje 1990.
godine, osnivanjem političke stranke bosanskih Hrvata Hrvatske demokratske
zajednice Bosne i Hercegovine, ili HDZ-BiH. Bio je to ogranak hrvatske
stranke, nacionalističke stranke HDZ. Krajem 1991., HDZ BiH je u
Bosni stvorila zasebnu hrvatsku zajednicu, HZ H-B, za koju Pretresno vijeće
zaključuje da je osnovana sa namjerom da, jednog dana, postane dio
Republike Hrvatske. Nakon toga je HZ H-B uspostavila još jedno tijelo,
Hrvatsko vijeće obrane, ili "HVO", kao tijelo izvršne i
odbrambene vlasti u zajednici bosanskih Hrvata. Potom su stvorene lokalne
opštinske organizacije HVO-a kao izvršna i vojna vlast u opštinama.
U
međuvremenu je krenuo nagli uspon Darija Kordića u političkoj
stranci HDZ-BiH: najprije je postao predsjednik stranke u svom gradu Busovači,
zatim predsjednik regionalne zajednice, pa potpredsjednik HZ H-B. Mario
Čerkez je bio jedan od osnivača HVO-a u Vitezu i zapovjednik lokalne
brigade, poznate pod imenom Viteška brigada.
Godine
1992., HVO je počeo preuzimati svu vlast u opštinama srednje Bosne,
a posebno u Busovači, Vitezu i Kiseljaku. Nisu naišli na mnogo oružanog
otpora, osim u Novom Travniku i selu Ahmići. U tim događajima,
Dario Kordić je pokazao i svoju političku i svoju vojnu vlast,
te Pretresno vijeće nalazi da je krajem 1992., uoči sukoba, Dario
Kordić posjedovao i jedan i drugi oblik vlasti. U vojnom smislu njegova
vlast nije podrazumijevala neki formalni čin, nego je to bila pozicija
za koju se sam izborio. Zbog toga ga se ne može precizno smjestiti na
određeno mjesto u lancu zapovijedanja i ne sugerira se da je imao
moć da disciplinira ili kažnjava vojnike stoga Pretresno vijeće
ne nalazi njegovu odgovornost u smislu člana 7(3) Statuta, koji govori
o komandnoj odgovornosti.
Sada
dolazimo do najvažnije godine u historiji sukoba, godine 1993. Godina
je započela mirovnim pregovorima i Vance-Owenovim planom. Međutim,
situacija je ubrzo prerasla u sukob, najprije u Gornjem Vakufu, a nakon
toga i u Busovači. Tu opštinu je HVO napao u januaru 1993., djelujući
artiljerijom i pješadijom na civilne ciljeve, na način kojim je uspostavljen
obrazac za napade na gradove i sela koji će uslijediti kasnije. Dokazi
pokazuju da je Dario Kordić bio umiješan u taj napad.
U
aprilu 1993., na red su došli Vitez i muslimanska sela u dolini Lašve
koja su napadnuta. Pretresno vijeće smatra da dokazi upućuju
na to da je napad HVO-a na ta mjesta bio dobro organizovan i planiran,
posebno napad na selo Ahmići rano ujutro 16. aprila, koji je rezultirao
masakrom u kojem je ubijeno više od 100 ljudi, među njima 32 žene
i jedanaestoro djece, a selo je uništeno. Slični napadi poduzeti su
na sela duž doline rijeke Lašve i na grad Vitez. Pretresno vijeće
nalazi da su ti napadi izvedeni prema zajedničkoj zamisli ili planu
koje je vodstvo bosanskih Hrvata stvorilo i sprovelo u svrhu etničkog
čišćenja Muslimana u dolini.
Dario
Kordić je kao lokalni politički čelnik bio dio te zamisli
ili plana, a njegova je uloga uglavnom bila vezana za planiranje i podsticanje.
Uz to, Pretresno vijeće nalazi da je Dario Kordić bio prisutan
na sastanku političara održanom u štabu pukovnika Blaškića 15.
aprila, kad su izdana ovlaštenja za napad na Ahmiće i druga sela;
da je Mario Čerkez prisustvovao kasnijem vojnom sastanku na kojem
su izrađeni planovi; te da je Dario Kordić povezan sa naređenjem
pukovnika Blaškića da se pobiju svi vojno-sposobni muškarci, istjeraju
civili i zapale kuće u Ahmićima.
U
odnosu na ulogu Marija Čerkeza u događajima od 16. aprila, Pretresno
vijeće nalazi da je u tom periodu Viteška brigada bila u samom žarištu
borbi i da je Mario Čerkez komandovao tom brigadom. Kao zapovjednik,
učestvovao je u napadima na Vitez, Stari Vitez i Večerisku. Međutim,
uprkos tome što je prisustvovao vojnom sastanku 15 aprila, Pretresno vijeće
nije uvjereno van razumne sumnje da Mario Čerkez snosi neku odgovornost
za napad na Ahmiće. Za taj napad odgovorna je 4. bojna vojne policije,
koja nije bila pod njegovom komandom.
Borbe
oko Viteza nastavile su se i nakon 16. aprila. Dana 18. aprila eksplodirao
je kamion-bomba blizu džamije u Starom Vitezu, kojom prilikom je poginulo
barem 6 ljudi, a povrijeđeno još 50. Pretresno vijeće zaključuje
da je to bio čisto teroristički čin, koji su počinili
elementi iz viteškog HVO-a, ali da nema dokaza na osnovu kojih bi se optuženi
mogli povezati sa tom akcijom.
Dana
18. aprila, HVO je napao sela u opštini Kiseljak. Ti su napadi izvršeni
u sklopu opšte ofenzive HVO-a na muslimansko stanovništvo ovog područja,
a Dario Kordić je kao lokalni politički vođa bio povezan
sa njima.
Dana
19. aprila, granatirana je tržnica u Zenici, pri čemu je poginulo
15 ljudi, a mnogo više ih je ranjeno. Pretresno vijeće nalazi da
je HVO odgovoran za taj napad, koji se međutim ne podudara s obrascem
ostalih napada te nije dio zajedničke zamisli ili plana. Nije pokazana
nikakva politička veza, te stoga Pretresno vijeće ne može zaključiti
da je Dario Kordić bio umiješan u taj protivpravni napad.
Krajem
aprila uspostavljeno je primirje, ali u junu su ponovo počele borbe
u srednoj Bosni. HVO je krenuo u još jednu seriju napada ovaj put na
sela u opštini Kiseljak, među ostalima i na selo Tulica, kojom prilikom
je poginulo 12 ljudi, a selo je uništeno. Pretresno vijeće nalazi
da su te ofenzive takođe bile odraz plana HVO-a da podjarmi Muslimane
srednje Bosne. Kao i u slučaju aprilskih ofenziva na sela, Pretresno
vijeće smatra da ti napadi ne bi bili izvedeni da ih nije odobrilo
lokalno političko vodstvo u liku Dariju Kordića.
U
oktobru 1993., zbivanja su se prenijela u opštinu Vareš. Selo Stupni Do
smješteno je oko jedan kilometar južno od grada Vareša. Dana 23. oktobra
selo je napadnuto i smrtno je stradalo 38 ljudi. Nije se osporavalo da
su za taj masakr odgovorni Ivica Rajić i njegovi vojnici iz Kiseljaka.
U selu je doduše bilo nešto otpora, ali ne postoji nikakvo opravdanje
za ono što se desilo. Međutim, Pretresno vijeće zaključuje
da su uticaj i ovlasti Darija Kordića bili koncentrirani u dolini
Lašve i nisu dosezali Stupni Do, koji je dakle bio van polja njegova uticaja,
i da napad na ovo selo nije bio dio zajedničke zamisli ili plana u
kojima je on inače učestvovao.
Tokom
ofenziva HVO-a, na stotine civila bosanskih Muslimana pohvatani su i zatočeni
u provizornim logorima. Uslovi su bili različiti od logora do logora,
ali općenito neljudski. Pretresno vijeće smatra da su zatočenici
bili izloženi arbitrarnom i protivpravnom zatvaranju (koje je bilo dio
zajedničke zamisli ili plana) te da su bez opravdanja prisiljavani
da kopaju rovove i služe kao taoci i živi štit. Pretresno vijeće
takođe nalazi da je zapovjednikViteške brigade Mario Čerkez bio
odgovoran za protivpravno zatvaranje i nečovječno postupanje prema
zatočenicima u pritvorskim objektima u Vitezu, te da je Dario Kordić
bio odgovoran za protivpravno zatvaranje civila u područjima nad kojima
je imao ovlasti. Međutim, tim logorima su upravljala vojna lica, a
dokazi nisu takvi da bi se iz njih sa sigurnošću mogao izvesti zaključak
da je Dario Kordić bio u vezi s načinom na koji se postupalo
prema zatočenicima, niti da je to postupanje bilo dio zajedničke
zamisli ili plana.
Pretresno
vijeće nalazi da postoji zajednički obrazac razaranja i pljačke
u svim mjestima koje je napao HVO, i da je HVO hotimice usmjeravao napade
na džamije i druge vjerske i obrazovne ustanove. Sve je to bio dio zajedničkog
plana, a optuženi su umiješani u ona krivična djela u odnosu na koja
se smatraju odgovornima za napade.
U
odnosu na one tačke optužnice koje terete za progon, Pretresno vijeće
nalazi, na osnovu uvjerljivih dokaza, da je tokom perioda na koji se odnosi
optužnica trajala kampanja progona uperena protiv bosanskih Muslimana
u srednoj Bosni. Ona je poprimala najekstremnije oblike progona, tj. napade
na gradove i sela uz istovremeno razaranje i pljačku, ubijanje, ranjavanje
i zatočavanje. Svrha te kammpanje bilo je podjarmljivanje bosanskomuslimanskog
stanovništva.
Stoga
Pretresno vijeće odbacuje tvrdnje odbrane da ta zbivanja nisu bila
ništa drugo nego građanski rat, da su se bosanski Hrvati branili i
da su sami bili izloženi progonu. U tom je smislu činjenica da su
nad pojedinim bosanskim Hrvatima počinjena užasna djela irelevantna,
mada ta djela mogu biti predmet nekog drugog sudskog postupka.
Pretresno
vijeće je došlo do sljedećih zaključaka o učestvovanju
optuženih u kampanji progona. Bez obzira na njegov položaj, dokazi ne
potkrepljuju tvrdnju da je Dario Kordić bio u najvišim strukturama
vodstva bosanskih Hrvata, ni da je on bio tvorac kampanje progona. On
je bio regionalni vođa i zdušno se uključio u zajednički plan
progona, planirajući, pripremajući i naređujući one
dijelove kampanje koji su spadali u njegovu sferu uticaja.
Kao
što je već rečeno, Pretresno vijeće smatra da je Mario Čerkez,
kao zapovjednik Viteške brigade, učestvovao u napadima na Vitez, Stari
Vitez i Večerisku. To je bio vrhunac kampanje progona. Optuženi je
dao svoj prilog kampanji zapovijedajući vojskom koja je učestvovala
u nekim od tih incidenata; kao takav on je sa-izvršilac.
Sada
prelazimo na navod da su optuženi takođe krivi na osnovu svoje odgovornosti
nadređenog i zbog toga što nisu spriječili te zločine niti
kaznili počinioce. Pretresno vijeće smatra da se takva odgovornost
može pripisati civilima, pod uslovom da se utvrdi postojanje potrebnih
ovlasti koje omogućuju sprečavanje i kažnjavanje. Međutim,
kao što je rečeno, Pretresno vijeće nalazi da Dario Kordić
nije imao ovlasti niti da spriječi zločine, niti da kazni počinioce,
te da stoga ne može biti odgovoran po članu 7(3) Statuta. S druge
strane, Mario Čerkez je znao da predstoje napadi na Vitez, Stari Vitez
i Večerisku koje će izvesti vojnici pod njegovom komandom. Nije
preduzeo neophodne mjere da te napade spriječi, i nije kaznio one
koji su bili za njih odgovorni, te je stoga odgovoran po članu 7(3)
u odnosu na krivična djela proizašla iz napada na te tri lokacije.
Konačno,
Pretresno vijeće primjenjuje ovom prilikom praksu kakvu je u vezi
s kumulacijom osuđujućih presuda nedavno usvojilo Žalbeno vijeće.
Stoga će optuženi biti oslobođeni optužbi iz onih tačaka
optužnice za koje se ne mogu izreći kumulativne osuđujuće
presude.
U
vezi sa tačkama optužnice Pretresno vijeće nalazi sljedeće.
Tačke
1 i 2: zločini protiv čovječnosti: progoni
Tačka
1: Dario Kordić KRIV
Tačka
2: Mario Čerkez KRIV
Tačke
3 6: kršenja zakona i običaja ratovanja (protivpravni napad
na civile).
Tačke
3 i 4: Dario Kordić KRIV
Tačke
5 i 6: Mario Čerkez KRIV
Tačke
7 20: zločini protiv čovječnosti, teške povrede Ženevskih
konvencija, te kršenja zakona i običaja ratovanja (ubistvo, hotimično
lišavanje života, nehumana djela, hotimično nanošenje velikih patnji
ili teških povreda, nečovječno postupanje).
Dario
Kordić:
Tačke
7, 8, 10 i 12: - KRIV
Tačke
9, 11 i 13: - NIJE KRIV
Mario
Čerkez:
Tačke
14, 15, 17 i 19: - KRIV
Tačke
16, 18 i 20: - NIJE KRIV
Tačke
21 i 22: zločin protiv čovječnosti i teška povreda Ženevskih
konvencija (zatvaranje, protivpravno zatočenje)
Dario
Kordić KRIV
Tačke
23 28: teške povrede Ženevskih konvencija i kršenja zakona i običaja
ratovanja (nečovječno postupanje, korištenje živih štitova, uzimanje
talaca).
Dario
Kordić NIJE KRIV
Tačke
29 31: zločin protiv čovječnosti i teške povrede Ženevskih
konvencija (zatvaranje, protivpravno zatočenje, nečovječno
postupanje).
Mario
Čerkez KRIV
Tačke
32 36: kršenja zakona i običaja ratovanja i teške povrede Ženevskih
konvencija (okrutno postupanje, uzimanje talaca, nečovječno postupanje).
Mario
Čerkez:
Tačke
32, 34 i 36: - NIJE KRIV
Tačke
33 i 35: - KRIV
Tačke
37 42: teške povrede Ženevskih konvencija; kršenja zakona i običaja
ratovanja (uništavanje imovine širokih razmjera, bezobzirno razaranje,
pljačkanje).
Tačka
37: Dario Kordić NIJE KRIV
Tačke 38 i 39: Dario Kordić KRIV
Tačka
40: Mario Čerkez NIJE KRIV
Tačke 41 i 42: Mario Čerkez KRIV
Tačke
43 i 44: kršenja zakona i običaja ratovanja (uništavanje ili nanošenje
štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju).
Tačka
43: Dario Kordić KRIV
Tačka
44: Mario Čerkez KRIV
Prelazeći
na pitanje kazne, Pretresno vijeće želi da iznese nekoliko opštih
napomena. Pretresno vijeće će razmotriti odgovarajuće kazne
u predmetu protiv optuženih, naglašavajući da su kazne odraz dokaza
iznesenih u ovom predmetu i uloga koje su po mišljenju Pretresnog vijeća
imali optuženi. Oba optužena su proglašena krivim za brojna krivična
djela. Sva ta krivična djela su proistekla iz istog zajedničkog
plana koji je doveo do progona i "etničkog čišćenja" bosanskih
Muslimana u dolini Lašve i njenoj okolini. Kontinuirana kampanja koja
je uslijedila sastojala se od niza nemilosrdnih i divljačkih napada
na sela i gradove pri čemu se nije pravila razlika s obzirom na životnu
dob žrtava: ubijani su ili protjerivani i stari i mladi, a njihovi domovi
spaljivani. Ukupan broj poginulih se možda nikad neće utvrditi, no
se radi o stotinama, dok je na hiljade ljudi protjerano. Krivična
djela na ovom stupnju barbarstva predstavljaju najteži oblik krivičnih
djela i oni koji su učestvovali u njihovom izvršavanju moraju očekivati
primjereno stroge kazne koje će odraziti zgražanje međunarodne
zajednice.
Dario
Kordić: Vi ste imali važnu ulogu u tim krivičnim djelima.
Kao regionalni politički čelnik u srednjoj Bosni, sa posebnim
uticajem u dolini Lašve, vi ste bili stvarni politički zapovjednik
na području gdje je počinjen najveći dio ovih krivičnih
djela. Kao što je već rečeno, Pretresno vijeće ne prihvata
u potpunosti sve navode Tužilaštva i ne smatra da ste pripadali najvišim
strukturama koje su vodile kampanju progona. Isto tako, oslobađate
se optužbi za neka krivična djela koja proizlaze iz pojedinačnih
djela terora, te optužbi za pokolj u Stupnom Dolu. Stoga vam se ovim ne
izriče kazna kao tvorcu progona, niti njegovom glavnom pokretaču.
Vi ste se, međutim, zdušno pridružili toj kampanji i odigrali svrsishodnu
ulogu u ofanzivama u dolini Lašve 1993. godine, tačnije u izdavanju
naređenja za napad na Ahmiće i druga sela u aprilu 1993. Za svoju
ulogu u tom stravičnom događaju zaslužujete primjerenu kaznu.
Činjenica da ste bili političar i da niste učestvovali u samom
izvršenju zločina ne znači ništa; vi ste svoju ulogu zasigurno
odigrali, kao što su ljudi koji su pucali odigrali svoju. Štaviše, činjenica
da ste bili na čelnoj poziciji povećava težinu krivičnih
djela. Niste se pozvali ni na kakve olakšavajuće okolnosti, a takve
okolnosti ni ne postoje. Pretresno vijeće smatra da će se ukupni
kriminalitet vašeg ponašanja najbolje pokazati dosuđivanjem jedinstvene
kazne. Dario Kordić, osuđeni ste na 25 godina zatvora.
Mario
Čerkez: Vaša pozicija se razlikuje od pozicije vašeg suoptuženog.
Bili ste vojnik i zapovjednik srednjeg ranga u HVO-u. Pretresno vijeće
primjećuje da niste imali prethodnog iskustva u zapovijedanju i da
vas ništa u ranijem životu nije moglo pripremiti za to. Međutim, vi
ste bili zapovjednik Viteške brigade u vrijeme strašnih događaja u
dolini Lašve i vodili ste tu brigadu u napadima koji su za posljedicu
imali smrt civila i razaranje. Iako Pretresno vijeće nalazi da vaši
vojnici nisu učestvovali u pokolju u Ahmićima, vi ste odigrali
svoju ulogu u kampanji progona, a ta uloga je otežana vašim zapovjednim
položajem. Iako su neka svjedočenja govorila u prilog vašoj ličnosti
i karakteru, ništa od onoga što je predočeno kao olakšavajuća
okolnost ne predstavlja osnovu za ublažavanje kazne za ove međunarodne
zločine. Pretresno vijeće smatra da će se ukupni kriminalitet
vašeg ponašanja najbolje pokazati dosuđivanjem jedinstvene kazne.
Mario Čerkez, osuđeni ste na 15 godina zatvora.
Vrijeme
koje su optuženi proveli u pritvoru Međunarodnog suda, tačnije,
period od 6. oktobra 1997. do dana izricanja ove presude, uračunaće
se u kazne.
*****
|
