Prestresno vijeće II Međunarodnog suda danas je šestoricu bivših visokih zvaničnika hrvatskog entiteta Herceg-Bosne, koji je postojao za vrijeme rata, osudilo za zločine protiv čovječnosti, kršenja zakona ili običaja ratovanja i teške povrede Ženevskih konvencija počinjene od 1992. do 1994. godine.

Sva šestorica su proglašena krivim, uz protivno mišljenje sudije Antonettija u vezi s vidom odgovornosti, za učešće u udruženom zločinačkom poduhvatu koji je imao za cilj uklanjanje muslimanskog stanovništva sa područja na kojem je vodstvo bosanskih Hrvata, sa vodstvom Hrvatske, željelo da ostvari hrvatsku dominaciju.

Četvorica optuženih proglašena su krivim po 22 tačke optužnice za ratne zločine i zločine protiv čovječnosti u vezi s kojima je Vijeće donijelo osude. Jadranko Prlić, bivši predsjednik Hrvatskog vijeća obrane (HVO), i kasnije Vlade Hrvatske Republike Herceg-Bosne, osuđen je na 25 godina zatvora. Bruno Stojić, bivši načelnik Odjela obrane HVO-a osuđen je na 20 godina zatvora. Milivoj Petković, načelnik Glavnog stožera HVO-a i kasnije zamjenik vrhovnog zapovjednika HVO-a osuđen je na 20 godina zatvora. Valentin Ćorić, načelnik Uprave vojne policije i kasnije ministar unutarnjih poslova osuđen je na 16 godina zatvora. Osim toga, Ćorić je takođe proglašen krivim kao nadređeni za zločine počinjene u opštini Prozor u oktobru 1992. Vijeće je ustanovilo da zločini počinjeni u toj opštini tokom datog perioda nisu bili dio udruženog zločinačkog plana i uzimaju se u obzir isključivo u pogledu vida odgovornosti nadređenog.

Dvojica optuženih oslobođeni su nekih od optužbi. Slobodan Praljak, bivši pomoćnik ministra obrane Hrvatske i kasnije zapovjednik Glavnog stožera HVO-a, oslobođen je, većinom glasova, uz protivno mišljenje sudije Antonettija, optužbi po dvije tačke. Osuđen je po 20 tačaka i izrečena mu je kazna od 20 godina zatvora. Berislav Pušić, bivši načelnik Službe za razmjenu zarobljenika i drugih osoba i predsjednik komisije HVO-a zadužene za zatočeničke objekte, jednoglasno je oslobođen krivice po četiri tačke. Osuđen je po 18 tačaka i izrečena mu je kazna od 10 godina zatvora.

Dio gore pomenutih osuda donijet je jednoglasno, a dio većinom glasova članova Vijeća, kako je detaljno navedeno u sažetku presude. Vijeće nije donijelo osuđujuće presude u vezi s optužbama po tačkama 14, 17 i 20 na osnovu principa koji se odnose na kumulativne osude, a u obzir nije uzelo tačku 26 koja se odnosi na okrutno postupanje (opsada Mostara) iz razloga koji su u cjelosti objašnjeni u presudi.

Vijeće je većinom glasova zaključilo, uz protivno mišljenje sudije Antonettija, da je konačni cilj udruženog zločinačkog poduhvata bio da se stvori hrvatski entitet, uglavnom u granicama Banovine Hrvatske iz 1939. godine, kako bi se ujedinili Hrvati u Bosni i Hercegovini. Ta područja su kasnije trebala biti prisajedinjena Republici Hrvatskoj, ili ostati u bliskoj asocijaciji s njom.

Udruženi zločinački poduhvat je postojao približno od januara 1993. do aprila 1994. godine. Njegov kažnjivi cilj je trebao biti postignut zločinima koje su počinile snage HVO-a kroz kampanju etničkog čišćenja nehrvatskog stanovništva. Vijeće je zaključilo da “u većini slučajeva, zločine nije nasumice počinila šačica nedisciplinovanih vojnika. Naprotiv, zločini su bili ishod plana koji su pripremili učesnici u udruženom zločinačkom poduhvatu kako bi otjerali muslimansko stanovništvo iz Herceg-Bosne”.

Osim šestorice optuženih, više osoba se pridružilo i doprinijelo ovom udruženom zločinačkom poduhvatu i učestvovalo u njemu, uključujući, među ostalima: Franju Tuđmana, predsjednika Republike Hrvatske, Gojka Šuška, ministra obrane Republike Hrvatske, Janka Bobetka, generala Hrvatske vojske i Matu Bobana, predsjednika Hrvatske Zajednice (kasnije Republike) Herceg-Bosne.

Učesnici udruženog zločinačkog poduhvata obezbjeđivali su kadrove i koordinirali operacije na terenu kojima su izvršeni zločini. Tokom suđenja Vijeće je razmotrilo dokaze i danas iznosi svoje zaključke u vezi sa zločinima počinjenim u osam opština koji se optužnicom stavljaju na teret: u Mostaru, Prozoru, Gornjem Vakufu, Jablanici, Ljubuškom, Stocu, Čapljini i Varešu.

U vezi s Mostarom, Vijeće je utvrdilo da su tokom protjerivanja bosanskih Muslimana iz zapadnog Mostara (na koji su polagali pravo Hrvati) u istočni Mostar, vojnici HVO-a provodili “ekstremno nasilje”. “Muslimane su budili usred noći ili u ranu zoru, udarali ih i tjerali da idu iz svojih domova, ponekad u pidžamama. Vojnici HVO-a su silovali više žena, uključujući i jednu djevojku od 16 godina”. Od juna 1993. do aprila 1994. godine HVO je pod opsadom držao istočni Mostar. Muslimansko stanovništvo koje je tamo živjelo bilo je podvrgnuto “intenzivnom i neprestanom” granatiranju koje je usmrtilo ili ranilo mnoge civile.

Vijeće je utvrdilo da je HVO srušio Stari most u Mostaru 8. novembra 1993. godine. Vijeće je većinom glasova, uz protivno mišljenje sudije Antonettija, zaključilo da “ je rušenje mosta prouzrokovalo neproporcionalnu štetu civilnom muslimanskom stanovništvu istočnog Mostara, iako ga je koristila Armija BiH, pa je stoga za HVO predstavljao legitimni vojni cilj ”.

Značajan dio dokaza odnosi se na zatočeničke objekte koje je vodio HVO, uključujući, između ostalih Heliodrom, Gabelu, Dretelj, Vojno i zatvor u Ljubuškom. Na osnovu brojnih svjedočanstava bivših zatočenika, Vijeće je utvrdilo da su uslovi pritvora u takvim centrima bili “posebno teški”. Mnogi od zatvorenih i zatočenih Muslimana držani su u užasnim uslovima i bili su uskraćeni za osnovne ljudske potrebe, kao što su odgovarajuća ishrana, voda i zdravstvena njega. Mnogi su bili izloženi nečovječnom postupanju i fizičkom i psihičkom zlostavljanju, uključujući premlaćivanje i seksualno zlostavljanje. Neki su primoravani na prisilan rad na linijama fronta, pri čemu je mnogo njih poginulo ili bilo ranjeno.

Predmet Prlić i drugi je jedan od najdužih i najkomplikovanijih predmeta vođenih pred Međunarodnim sudom. Suđenje je počelo 26. aprila 2006. godine. Tužilaštvo je zavšilo izvođenje svojih dokaza 24. januara 2008. nakon što je pozvalo 145 svjedoka. Izvođenje dokaza odbrane počelo je 5. maja 2008. i završeno je 17. maja 2010. nakon svjedočenja 61 svjedoka. Iznošenje završnih riječi održano je od 7. februara do 2. marta 2011. Ukupan broj dana suđenja je 465. Presuda u ovom kompleksnom predmetu sadrži više od 2.600 stranica, i uključuje zasebna i djelimično protivna mišljenja sudija Antonettija i Trechsela.

Od svog osnivanja Međunarodni sud je podigao optužnice za ozbiljne povrede međunarodnog humanitarnog prava počinjene na teritoriji bivše Jugoslavije od 1991. do 2001. godine protiv 161 lica. Okončani su postupci protiv 136 lica.